Χθες, και μετά από πολλές, πολλές, πολλές μέρες αναμονής κατάφερα να δω το Joker. Κι αυτό γιατί αρχικά δεν πρόλαβα τόσες μέρες (life, eh?), και δεύτερον γιατί όταν δημιουργείται franzy με κάτι, προτιμώ να καταλαγιάσουν τα πάντα, και μετά να ευχαριστιέμαι τα πράγματα, με την ησυχία μου.

Έτσι λοιπόν η χθεσινή βραδιά ήταν εκείνη η σωστή, η τέλεια, κατά την οποία όλα είναι οργανωμένα, και δομημένα στη σκέψη σου για να δεις μία ταινία.

Οι περισσότεροι από εσάς την έχετε ήδη δει. Το αποδεικνύει και το box office άλλωστε. Οι λοιποί, δείτε τη και επιστρέψτε, καθώς θα υπάρχουν spoilers, οπότε, you know what to do…

Δεν θα μιλήσω για την ερμηνεία του Pheonix. Δεν χρειάζεται να πω κάτι. Ίσως το μόνο σχόλιο που θα κάνω είναι ότι, μεγάλη μερίδα του κοινού συγκλονίστηκε, πρώτον γιατί ήθελε να συγκλονιστεί, και δεύτερον γιατί στον ωκεανό της μετριότητας, ευτυχώς υπάρχουν ηθοποιοί σαν αυτόν.

Ας πάμε στον Todd Phillips, και στην ομολογουμένως πανέξυπνη σκηνοθεσία του, αλλά και στο σενάριο που συνυπογράφει με τον Scott Silver.

Οι Πόρτες

Ο Phillips άφησε την φαντασία του ελεύθερη, και κατάφερε να δημιουργήσει ουσιαστικά ένα κινηματογραφικό ποίημα. Όχι ίσως με την έννοια της αξίας, αλλά της δομής. Χρησιμοποίησε πλάνα και κάδρα για να σε βάλει σε μία διαδικασία να κρυφοκοιτάξεις κι όχι να δεις κατάματα. Επίτηδες. Γιατί αυτό κάνουμε. Κρυφοκοιτάμε. Μας τρομάζει η αλήθεια, και θέλουμε την απόστασή μας. Πώς το έκανε αυτό; Σε δομικά σημεία της ζωής του Arthur τον βλέπουμε ανάμεσα από πόρτες.

Στην σκηνή στην τουαλέτα, που χορεύει μπροστά στον καθρέφτη, το πλάνο ξεκινά από το εσωτερικό της τουαλέτας, και αριστερά και δεξιά έχουμε την κάσα της πόρτας. Ο Arthur πρέπει να περιοριστεί. Δεν πρέπει να ελευθερωθεί γιατί δεν ξέρουμε αν θα κάνει καλό σε εκείνον ή σε εμάς. Ωστόσο, η “δύναμή” του δεν περιορίζεται, και γι’ αυτό η σκηνή τελειώνει με εκείνον να κοιτάζεται στον καθρέφτη. Κι εσύ δεν βλέπεις αυτόν. Βλέπεις το είδωλό του. Γιατί αυτός θα σε τρομάζει.

https://www.youtube.com/watch?v=TvXgEudyO0w

Αυτό με τις πόρτες συμβαίνει συνεχώς. Όταν σκοτώνει τον πρώην συνάδερφό του μέσα στο σπίτι, αυτό συμβαίνει σε μία είσοδο, σε ένα χώρισμα του σπιτιού. Σε έναν διάδρομο, σε μία πορεία. Όταν ο νάνος φίλος του θέλει να φύγει, ο Arthur είναι εκείνος που ανοίγει την πόρτα. Από αυτόν κρίνεται το αν θα ζήσεις ή όχι.

Στο τελευταίο πλάνο, η κάμερα παραμένει σταθερή στον διάδρομο του ψυχιατρείου. Σφιχτό κάδρο, συγκεκριμένο, αμετακίνητο. Όπως κι ο Arthur.

Τα Παράθυρα

Ο Arthur βρίσκεται στο λεωφορείο. Κοιτάζει έξω από το παράθυρο. Τι μπορεί να σκέφτεται; Πολλά και τίποτα. Ωστόσο είμαστε ακόμα στην αρχή. Σε έναν ήρωα έρμαιο των καταστάσεων, ο οποίος όντως μπορεί και να μην σκέφτεται εκείνη την ώρα τίποτα απολύτως. Το πλάνο είναι φωτεινό, αλλά ομιχλώδες, και οι αντικατοπτρισμοί δεν δείχνουν κάτι συγκεκριμένο, όπως ακριβώς και η αίσθησή του για τον κόσμο.

Μετά από λίγο, ντυμένος με την στολή του (μεταφορικά εκείνη τη στολή που φοράμε όλοι όταν είμαστε στον “κόσμο”), κοιτάζει έξω από το παράθυρο του τρένου. Και εδώ είναι η πρώτη φορά που φαίνεται ότι σκέφτεται. Συγκεκριμένα; Κανείς δεν ξέρει. Μάλλον ούτε καν ο ίδιος. Η αλλαγή είναι ότι από το λεωφορείο  στο τρένο, τον βλέπουμε από άλλο profile. Σαν να είναι δύο διαφορετικοί άνθρωποι. Το πλάνο είναι φωτεινό στο κέντρο, σκοτεινό γύρω από το παράθυρο. Το focus είναι εκείνος και η αλλαγή του. Αντικατοπτρισμοί δεν υπάρχουν. Εκείνος κοιτάζει την στοά. Το απόλυτο σκοτάδι.

Στο περιπολικό, λίγο πριν το φινάλε, τον βλέπουμε από την μεριά που τον είδαμε στο λεωφορείο, αλλά πλέον Arthur και Joker είναι ένα. Ο φωτισμός είναι μέτριος. Ταυτόχρονα βλέπεις εκείνον και τον κόσμο να καθρεφτίζεται στο παράθυρο του οχήματος. Ο Arthur συνεχίζει να κοιτάζει απέξω, με την μόνη διαφορά ότι αυτό που βλέπει ίσως και να μην είναι αυτό που ήθελε για τον εαυτό του.

Οι Σκάλες

Σε 2 από τα πιο κομβικά αφηγήματα της ταινίας, ο Arthur κατεβαίνει σκάλες. Το πρώτο είναι όταν απολύεται. Κατεβαίνει μία σκάλα που δεν φωτίζεται αρκετά. Στα μισά σταματάει για να “διορθώσει” μία πινακίδα που γράφει “Don’t forget to smile”. Μετά την διόρθωση γράφει “Don’t smile”. Ανοίγει την πόρτα, ο διάδρομος πλημμυρίζει φως κι αυτός αποχωρεί. Η σκηνή δηλώνει την πρώτη του απόφαση. Θα ενστερνιστεί το Don’t Smile, για χάρη του laugh, του δικού του γέλιου, κι όχι εκείνου που το έχει επιβληθεί από την δουλεία του.

Το δεύτερο είναι όταν πια έχει βάλει τα ρούχα του, και κατεβαίνει την σκάλα χορεύοντας. Ακόμα μία φορά κατεβαίνει. Μία σκάλα μεγαλύτερη, δημόσια, μέρα μεσημέρι. Ο Arthur δεν κρύβεται πια. Είναι ο Arthur, αλλά είναι κι ο Joker. Τιμωρός, αλλά και δολοφόνος. Έτοιμος, αλλά κι όχι. Ανεβαίνει στα μάτια μας, κατεβαίνοντας. Κι αυτό λέει πολλά.

Τα σεναριακά προβλήματα

Σας ακούω ήδη να βρίζετε, αλλά ψυχραιμία αδέρφια. Ας τα πάρουμε τα πράγματα από την αρχή:

Το φινάλε:

Όλη η ταινία αντιμετωπίζεται σαν το origin story του ήρωα. Ο Arthur από ένας κλόουν με ψυχικές διαταραχές, γίνεται άθελά του ο αρχηγός ενός αναρχικού κινήματος ενάντια στον πλούτο της Gotham. Ο ίδιος είναι μία τραγική φιγούρα. Δεν είναι ήρωας, γιατί δεν το επέλεξε. Είναι κάποιος που δεν έλαβε ποτέ αγάπη και κατανόηση, ούτε από την μητέρα του, ούτε από τη δουλειά του, ούτε από την κοινωνία. Η ταινία κορυφώνει με έναν από τους επαναστάτες να σκοτώνει τους Martha και Thomas Wayne, δημιουργώντας έτσι το έδαφος για να καλλιεργηθεί ο Batman. Και το twist είναι ότι πρακτικά ο Joker είναι υπεύθυνος της δημιουργίας του Batman, κι όχι το αντίθετο.

Την ίδια στιγμή αποδεικνύεται ότι η όλη ιστορία έχει αφηγηθεί από τον Arthur στην ψυχολόγο του, στο άσυλο που κρατείται.

Οπότε που καταλήγουμε; Είναι ένα origin story, ή η φαντασία ενός αρρωστημένου μυαλού;

Επιμελώς ο Phillips δεν παίρνει θέση, όχι για να μπερδέψει εσένα, αλλά γιατί κι εκείνος δεν έχει αποφασίσει.

Ο Arthur σαν αφηγητής:

Δεν μπορείς να του έχεις καμία εμπιστοσύνη. Και σε αυτό δεν φταίει ο Arthur.

Ας πάρουμε για παράδειγμα την σχέση του με την Sophie. Ήταν κοπέλα του ή δεν ήταν; Χώρισαν; Πότε; Γιατί; Είχαν ποτέ σχέση ή ο Arthur μας παρουσίασε την σχέση του όπως ήθελε;

Είναι σαν η ταινία θα έθεσε τον Arthur σαν το κέντρο μέχρι και το τέλος του Act 2, και μετά να έκατσε απέναντι και να πήρε τα ηνία, θέλοντας να βάλει τα πράγματα στη θέση τους. Αυτή η αλλαγή της αφηγηματικής κατεύθυνσης, είναι δίκοπο μαχαίρι. Μπορεί να είναι μία γροθιά στα μούτρα μας σχετικά με την αλήθεια (είτε την δική μας είτε του Arthur), αλλά μπορεί να είναι και twist για το twist.

Όπως κι αν έχει, ο Phoenix ήταν πάντα ένας ερμηνευτής μεγάλου βεληνεκούς, κι αν περίμενες το Joker για να το καταλάβεις, τότε σίγουρα δεν έχεις παρακολουθήσει την πορεία του όπως θα έπρεπε. Το Oscar (αν) θα το πάρει (θα συμβεί) γιατί πήρε τα ηνία μιας ταινίας, που σεναριακά τον άφησε ξεκρέμαστο σε πολλά σημεία.