Και αυτό φίλοι μου είναι πλέον ένα από τα πιο καίρια αλλά πλέον και δομικά ερωτήματα στο χώρο του θεάματος. Η πρώτη φορά που είχαμε θίξει το θέμα ήταν το 2014, αλλά κάτι τα sequels που “θάβονται” από τις κριτικές, κάτι οι Κάννες που επίσης έβγαλαν οι κριτικοί τα φτυάρια τους, το ερώτημα του τίτλου φαντάζει πιο επίκαιρο από ποτέ. 

Οι πιο βιαστικοί στο να απαντήσουν είναι οι Άγγλοι:”Σε μία ψηφιακή εποχή, τι μένει στους κριτικούς για να συμβάλλουν;” αυτό ρώτησαν τον κριτικό Malcolm Thorndike Nicholson, σε ανάλογο άρθρο του βρετανικού Prospect Magazine, το οποίο υποστηρίζει ότι πρέπει να αρχίσουμε να θρηνούμε την εποχή όπου οι ταινίες και οι κριτικές τους αντιμετωπίζονταν σοβαρά από το κοινό, κατηγορώντας την ίδια στιγμή τους κριτικούς ότι παραμένουν προσκολλημένοι στην πλοκή μίας ταινίας και τις ερμηνείες. Ο ίδιος απαντά: “Είναι άδικο να αποκλείεις λεπτομέρειες, ακόμα και από τη σύνοψη ενός θεατρικού ή ενός βιβλίου. Πρέπει να βλέπουμε την ταινία ως σύνολο. Το φως, την κίνηση της κάμερας, το κάδρο, το μοντάζ, τον ήχο, όλα εκείνα τα στοιχεία που ένας απλός θεατής ίσως επιλέξει να αγνοήσει. Αλλά η ερώτηση τελικά είναι, ποια είναι τα σημαντικά στοιχεία μίας ταινίας, ανάλογα της πινελιάς ή του χρώματος όπως σε έναν πίνακα;”.

Δύο εβδομάδες αργότερα η δήλωση του Ted Gioia, γνωστού πιανίστα, ιστορικού μουσικής και κριτικού, ότι η κριτική της μουσικής δυστυχώς συνδυάζεται πια με το lifestyle, δημιούργησε ολόκληρη συζήτηση σχετικά με την κριτική του σινεμά, με ένα εύστοχο ερώτημα:”Θα πρέπει οι κριτικοί να έχουν εμπειρία κινηματογράφησης, ή έστω γνώση πάνω στην θεωρία των ταινιών για να κάνουν τη δουλειά τους;” Ορμώμενος από αυτήν την ερώτηση ο δημοσιογράφος του NEW York Magazine, Matt Zoller Seitz, έγραψε ένα μινι μανιφέστο στο Ebert.com με τίτλο “Παρακαλείστε Κριτικοί, Γράψτε για την Κινηματογράφιση”.

“Έχουμε πολλές διαδοχικές γενιές κινηματογραφόφιλων, κάποιοι από τους οποίους βλέπουν μανιωδώς ταινίες και σειρές και έχουν αποκτήσει μεγάλο εύρος παρακολούθησης, οι οποίο όμως δεν ξέρουν πως να ερμηνεύσουν ένα πλάνο, ή το πως εξαρτάται από ένα πλάνο ή από την θέση του ηθοποιού στο κάδρο, ο χαρακτήρας που ερμηνεύεται, ή ακόμα και η προώθηση της ίδιας της ιστορίας. Πρέπει να αναλύουν (οι κριτικοί) τα δομικά στοιχεία της κινηματογράφησης, που πάει η κάμερα, γιατί πάει από εκεί. Είναι κριτική ενός οπτικού μέσου. Όλα παίζουν ρόλο”.

Υπάρχουν κριτικοί και κριτικοί. Υπάρχουν εκείνοι που έχουν συμπάθειες και αντιπάθειες, που όταν εκείνες μπαίνουν από την πόρτα η αντικειμενικότητά τους όχι μόνο φεύγει από το παράθυρο, αλλά σκοτώνεται αστραπιαία από την σύγκρουση. Τι όμως είναι εκείνο που σε κάνει καλό κριτικό;

Δεν είναι το να λες καλά λόγια για τις ταινίες, μου άρεσε αυτό, δε μου άρεσε εκείνο, πέρασα καλά, δε μου άρεσε καθόλου. Το να δεις μία ταινία και να περάσεις καλά είναι θεμιτό, αλλά για να διαχωριστεί η θέση σου από εκείνη του θεατή θα πρέπει να είσαι σε θέση να κατανοήσεις και την τεχνική του εκάστοτε κινηματογραφιστή, ώστε και ο δέκτης της κριτικής να ξέρει και να έχει ολοκληρωμένη άποψη, για την ταινία, τη σειρά ή το βιβλίο που του προτείνεται.

Το να πεις ότι, για παράδειγμα, ο Ronald Emmerich δεν σου αρέσει, γιατί βαριέσαι στις ταινίες του, δεν είναι κριτική. Είναι άποψη. Ναι, η “Ημέρα Ανεξαρτησίας” ήταν βαρετή. Δεν είχε κάτι το πρωτοποριακό. Αλλά δεν μπορείς να αγνοήσεις τη συμμετρία του στα πλάνα και τους συμβολισμούς στη φωτογραφία. Ο Lars Von Trier μπορεί να σου φαίνεται βαρύς, ακαταλαβίστικος και μισογύνης, αλλά δεν μπορείς να ξεπεράσεις την τεχνική του στην απόδοση μίας ιστορίας. Μπορεί να γέλαγες και να ειρωνευόσουν τα “πληκτρολόγια” του Λάνθιμου, στον “Κυνόδοντα”. Όμως δεν μπορείς να παραβλέψεις το μοντάζ το οποίο χρησιμοποιήθηκε για να πάει την ιστορία, παραπάνω βήματα.

Ενδεχομένως να λατρεύεις τον David Fincher, αλλά δεν μπορείς να παραβλέψεις τις ομοιότητες και τις μανιέρες του στα πλάνα και τους φωτισμούς που επιλέγει. Μπορεί να προσκυνάς τον Darren Aronofsky, αλλά δεν μπορείς να αγνοήσεις ότι δεν έχει σαφές ύφος και στίγμα. (και όσοι με ξέρετε καταλαβαίνεται τον πόνο ψυχής, τον οποίο έπρεπε να υπερνικήσω για να γράψω την προηγούμενη πρόταση). Μπορεί ο Johnny Depp να είναι ο αγαπημένος σου ηθοποιός, αλλά η αλήθεια είναι ότι τα τελευταία χρόνια επαναλαμβάνεται.

Τα παραπάνω τυχαία(?) παραδείγματα, είναι απλά η κορυφή του παγόβουνου. Το παιχνίδι παίζεται αλλού.

Ο κριτικός δεν είναι παντογνώστης, και πάνω από όλα είναι και εκείνος θεατής. Θα πρέπει όμως να είναι εκείνος όπου θα σκεφτεί όλες τις παραμέτρους πριν γράψει ή πει την κριτική του. Το “μου άρεσε” ή “δεν μου άρεσε”, δεν είναι αρκετό. Γιατί; Αυτό το “γιατί” πρέπει να δικαιολογηθεί.

Όλα γυρίζουν στην άποψη που είπαμε στην αρχή. Είναι άδικο να ζητάς από έναν θεατή να μπορεί να σου ερμηνεύσει ακριβώς τα πάντα που αφορούν την ταινία. Για τον θεατή το “μου άρεσε” ή το “δεν μου άρεσε” είναι αρκετό. Ο κριτικός όμως αν αρκεστεί σε αυτό, το παιχνίδι είναι χαμένο.

Το καλύτερο που έχουμε να σας προτείνουμε είναι να εμπιστεύεστε κριτικές που κάνουν ακριβώς αυτό. Το να ερμηνεύουν μία ταινία σε όλες τις παραμέτρους.

Εσείς τι λέτε; Διαβάζετε κριτικές πριν πάτε σινεμά ή πριν διαβάσετε ένα βιβλίο;