Έτσι ανέμελοι έδειχναν οι Ουκρανοί σε μια σχετικά πρόσφατη επίσκεψη του αμερικάνικου σινέμα (“Everything Is Illuminated“, 2005). Τα τελευταία γεγονότα αλλά και η κατάχρηση ενός ξεχασμένου γεωγραφικού ονόματος για την παγκόσμια ειδησεογραφία (Κριμαία), έκαναν επιτακτική μια πρόχειρη ιστορική/κινηματογραφική διαδρομή. Θα ξεκινήσουμε λοιπόν με λίγη Ιστορία και αν μείνεις μαζί μου μέχρι το τέλος, υπόσχομαι πως θα σου αποκαλύψω την καταπληκτική φωτογραφία που στάθηκε αφορμή για όλα όσα θα διαβάσεις παρακάτω:

Ίσως ακόμα και σήμερα να θυμόμασταν με δέος τον Κριμαϊκο Πόλεμο, αν δεν είχε μεσολαβήσει η θηριωδία των δύο Παγκοσμίων Πολέμων του 20^ου αιώνα. Και αυτό γιατί, ενώ χρονικά η πολεμική σύγκρουση της Ρωσίας με τους Αγγλογάλλους και την Οθωμανική αυτοκρατορία ανήκει στον δέκατο ένατο αιώνα (1853-1856), οι τακτικές πολέμου, ο εξελιγμένος οπλισμός και το εύρος των απωλειών -25.000 Βρετανοί, 100.000 Γάλλοι και τουλάχιστον ένα εκατομμύριο Ρώσοι- θυμίζουν ξεκάθαρα τον εικοστό αιώνα. Θα μπορούσαμε ελαφρά τη καρδία να υποστηρίξουμε πως στον Κριμαϊκό Πόλεμο έκανε το ντεμπούτο του το ίδιο το «πολεμικό lifestyle» όπως λίγο-πολύ το γνωρίζουμε σήμερα: δημοσιογραφική κάλυψη, ανταποκρίσεις, φωτογραφίες ετοιμοπόλεμων στρατιωτών να ταξιδεύουν ως την άλλη άκρη του κόσμου με την ταχύτητα του… τηλέγραφου.

Οι δύο αιματηροί πόλεμοι του εικοστού αιώνα (αλλά και η εκ των πραγμάτων απουσία αμερικανικής εμπλοκής), στέρησαν από τον Κριμαϊκό Πόλεμο μια ικανοποιητική εκπροσώπηση στη μεγάλη οθόνη. Τουλάχιστον δύο ταινίες της εποχής του βωβού κινηματογράφου (1912, The Victoria Cross / 1915, Florence Nightingale) καταπιάστηκαν με τη βιογραφία της Φλόρενς Νάιτινγκεϊλ, της γυναίκας που στον εν λόγω πόλεμο έθεσε τις βάσεις της σύγχρονης νοσηλευτικής, ενώ ακολούθησαν άλλες δύο βιογραφίες επί ομιλούμενου (1936, White Angel / 1951, The Lady With the Lamp)

Οι νεαροί σούπερ σταρ της χρυσής εποχής του Χόλλυγουντ, Ερολ Φλυν και Ολίβια ΝτεΧάβιλαντ πρωταγωνίστησαν στην επική πολεμική περιπέτεια «Charge of the Light Brigade» (1936, «Η επέλαση της Ελαφράς Ταξιαρχίας») ελαφρώς βασισμένη στα γεγονότα του Κριμαϊκου Πολέμου. Το φιλμ έμεινε στην ιστορία ως εντελώς ανιστόρητο, ενώ σήμερα το θυμόμαστε περισσότερο γιατί έφερε στο προσκήνιο το ζήτημα της κακοποίησης ζώων στο σινεμά, καθώς για τα γυρίσματα της σκηνής της διαβόητης μάχης της Μπαλακλάβας θυσιάστηκαν δεκάδες άλογα.

Η ιστορική δικαίωση έρχεται τρόπον τινά τριάντα-δύο χρόνια αργότερα με τον ίδιο ακριβώς τίτλο (1968, «Charge of the Light Brigade») όταν ο Τόνι Ρίτσαρντσον αναλαμβάνει να εξηγήσει τι ακριβώς πήγε στραβά με την αχρείαστη θυσία της αγγλικής ταξιαρχίας στη Μάχη της Μπαλακλάβας με πρωταγωνιστές τους Τρέβορ Χάουαρντ, Τζον Γκίλγκγουντ και Βανέσσα Ρεντγκρέιβ.

Από την πλευρά των ηττημένων ο Κριμαϊκός Πόλεμος θα μείνει για πάντα συνυφασμένος με την κινηματογραφική ιστορία, αφού το βουβό φιλμ «Defence of Sevastopol» (1911, Oborona Sevastopolia) τυγχάνει να είναι και η πρώτη μεγάλου μήκους ταινία του Ρωσικού Σινεμά.

Αν μέχρι τώρα θεωρείς πώς όλα αυτά είναι πολύ παλιά και ξεπερασμένα για να σε αφορούν έστω και λίγο, κάνε λίγη υπομονή. Προτού σου αποκαλύψω τη φωτογραφία που σου υποσχέθηκα στην αρχή και καταλάβεις επί τέλους τι ακριβώς θέλω να πω, θα σου προσφέρω ένα σχετικά πρόσφατο μουσικό διάλλειμα, μιας και κατά περίεργη σύμπτωση δύο από τα πιο δημοφιλή βρετανικά συγκροτήματα της εποχής μας καταπιάστηκαν ακριβώς με το θέμα μας: οι Arctic Monkeys, έδωσαν σε ένα τραγούδι τους τον τίτλο «Balaclava» από την ομώνυμη μάχη-τραγωδία για το αγγλικό στράτευμα, ενώ το βίντεο των Kasabian για το σινγκλ «Empire»  είναι επίσης εμπνευσμένο από τον Κριμαϊκό Πόλεμο.

Προτού λοιπόν προχωρήσω στα αποκαλυπτήρια της περιβόητης φωτογραφίας που σου έχω τάξει, χρωστάμε δύο ακόμα στάσεις στην Ουκρανία: η πρώτη είναι στο άτυχο Τσερνόμπυλ που παρά λίγο να εκπληρώσει το μόνιμο εφιάλτη ολόκληρης της ψυχροπολεμικής περιόδου: το πυρηνικό ολοκαύτωμα. Χάριν αστεϊσμού βέβαια, και αν υποθέσουμε πως ήταν το ατύχημα του 1986 που έκανε επιτακτικότερες τις προσπάθειες για την απαλλαγή από τα πυρηνικά όπλα, συντελώντας τελικά στην από-πυρηνικοποίηση της χώρας το 1996, σήμερα μέχρι και ευγνώμονες θα έπρεπε να νιώθουμε: καθώς η Ουκρανία μοιάζει να γλιστράει στον ακροδεξιό εθνικισμό, ο συνδυασμός «πηρυνικές κεφαλές+νεοναζί» μόνο κακά μαντάτα θα μπορούσε να σημαίνει.

Δεύτερη και τελευταία στάση, απολύτως κινηματογραφική αυτή τη φορά: η Οδησσός. Το αριστούργημα του Σεργκέι Αϊζενστάιν, «Θωρηκτό Ποτέμκιν» (1925) άλλαξε για πάντα τον τρόπο που βλέπουμε σινεμά, ενώ η περίφημη σκηνή ανθολογίας της σφαγής στα σκαλιά της Οδησσού -προκαλεί ανατριχίλες ακόμη και σήμερα- έγραψε ιστορία, όχι μόνο ως μάθημα μοντάζ, αλλά και στον τρόπο που ο κινηματογράφος μπορεί να επηρεάσει τις μάζες ως μέσο προπαγάνδας: ο ίδιος ο Γκέμπελς, ο υπουργός προπαγάνδας των Ναζί δήλωσε πως οποιοσδήποτε χωρίς εδραιωμένες πολιτικές πεποιθήσεις θα μπορούσε να γίνει Μπολσεβίκος απλά και μόνο βλέποντας το φιλμ, ενώ ακόμη και σήμερα πολλοί από τους τουρίστες που καταφτάνουν στην Οδησσό, επισκέπτονται τα σκαλιά για να δουν από κοντά τον τόπο της σφαγής… που στην πραγματικότητα δεν συνέβη ποτέ στα σκαλιά της Οδησσού.

Θα το έχετε καταλάβει βέβαια πως εδώ και αρκετή ώρα δεν λέω κάτι καινούριο: η ιστορία γράφεται με ανθρώπινο αίμα κι ύστερα έρχεται το σινεμά να ξορκίσει το κακό με αντιπολεμικά έπη και χολλυγουντιανές υπερ-παραγωγές. Καθώς όμως ο χρόνος μας δίνει την ψευδαίσθηση μιας κίνησης προς τα εμπρός, ελπίζουμε πάντα σε ένα λαμπρότερο μέλλον. Ώσπου την 1^η Μαρτίου του 2014 η Ρωσία εισβάλλει στην Κριμαία –αναίμακτα μέχρι τη στιγμή που γράφονται αυτές οι γραμμές- κι αναπόφευκτα δημιουργείται γόνιμο έδαφος για ένα σωρό επίκαιρες σκέψεις εσωτερικής κατανάλωσης:

Άραγε τόσοι και τόσοι Έλληνες που αφελώς ονειρεύονταν ουρανοκατέβατες οικονομικές βοήθειες από τον ανάδελφο [sic] ρωσικό λαό, τι γνώμη έχουν σήμερα για την επέμβαση του Πούτιν; Εκείνοι που επιμένουν να υπερασπίζονται ακροδεξιές ιδεολογίες με το πρόσχημα της εθνικής υπερηφάνειας, πως αισθάνονται σήμερα που οι Ουκρανοί ομόλογοί τους στοχοποιούν κάθε τι μη-Ουκρανικό, συμπεριλαμβανομένων και των Ελλήνων που διαμένουν εκεί; Λογικές απορίες που μάταια ζητούν λογικές απαντήσεις, αφού από την πόλη της Μπαλακλάβας (που τόσο συχνά αναφέραμε πιο πάνω) και διαμέσου του σημαντικότερου τεχνολογικού επιτεύγματος που σκέφτηκε ποτέ ο ανθρώπινος νους (το internet), γίναμε όλοι μάρτυρες αυτής της εντελώς αναχρονιστικής εικόνας που καταλύει κάθε έννοια λογικής:

Έστω και στιγμιαία, ο Κριμαϊκός Πόλεμος του 1853, με την πρωτοποριακή χρήση του τηλέγραφου και των σιδηροδρομικών γραμμών φαντάζει απείρως πιο εξελιγμένος. Ξαφνικά συνειδητοποιούμε πως όσο κι αν έχουν αλλάξει οι καιροί, όσο κι αν κομπάζουμε για την εξέλιξη και την πρόοδο του ανθρώπινου πολιτισμού, όσο κι αν έχουν διαφοροποιηθεί οι συσχετισμοί των δυνάμεων (π.χ. η Ρωσία του σήμερα είναι κάτι εντελώς διαφορετικό από τη Ρωσία του 1853), όσο κι αν διαφέρουν οι αφορμές –αληθινές ή τεχνητές- για στρατιωτικές επεμβάσεις και συρράξεις, ένα πράγμα παραμένει αναλλοίωτο στο πέρασμα του χρόνου: η ανθρώπινη βλακεία.

Όρεξη να έχουμε λοιπόν και προσεχώς στις μεγάλες οθόνες αντιπολεμικά έπη!