“You film buffs might enjoy this… 
both his first and last names are slang for penis.” Και κάπως έτσι το Family Guy μου κατέστρεψε το είδωλο. Γιατί τέτοιο ήταν για μένα ο Peter O’Toole, ο πιο λαμπερός απ’ τους διάτοντες αστέρες του σινεμά. Μια καριέρα rollercoaster και μια πολυτάραχη ζωή που θα ‘θελαν όλοι και κανένας. Μια sui generis περίπτωση ηθοποιού που κατέκτησε τα πάντα πολύ νωρίς, αλλά επέλεξε να αυτοκαταστραφεί βυθισμένος στις καταχρήσεις. Ο O’Toole θα μπορούσε να είναι ένας απ’ τους κλασικούς όμορφους του σινεμά, αν δεν έψαχνε την καθιέρωση στο σαιξπηρικό θέατρο και δεν θυσίαζε τα νιάτα του για χάρη του αλκοόλ. Πίσω απ’ τα καταγάλανα μάτια, το φθαρμένο του παρουσιαστικό μαρτυρά τα χρόνια προβλήματα που του άφησαν χιλιάδες γαλόνια ουίσκι. Με τις φλέβες του γεμάτες οινόπνευμα πλησίασε για πρώτη φορά στο θάνατο το 1978, ενώ ήδη είχε χάσει το πάγκρεας και το μισό στομάχι του. Επέζησε για να χτίσει μια δεύτερη καριέρα μακριά απ’ το προσκήνιο, αλλά γεμάτη εκλάμψεις, που τον έφεραν 8 φορές υποψήφιο για Oscar σε 4 διαφορετικές δεκαετίες. Στα προσωπικά του απ’ την άλλη άφησε μόνο ερείπια, που λαίμαργα πλιατσικολογούσαν τα Βρετανικά media. Στα 80’s όλοι είχαν πια ξεχάσει την ακτιβιστική δράση της ζωηρής του νιότης, γι’ αυτό οι περισσότεροι εξεπλάγησαν όταν αρνήθηκε την ιπποτοσύνη που του προσέφερε η Ελισσάβετ, επικαλούμενος πολιτικούς λόγους. Αρχικά επίσης, αρνήθηκε και το τιμητικό βραβείο της Ακαδημίας, δηλώνοντας πως είναι μόλις στα 70 του και μπορεί ακόμη να κερδίσει ένα κανονικό Oscar. Λίγο αργότερα είδε τον εαυτό του υποψήφιο για τη συγκινητική παρουσία του στο Venus. Τελικά κατέληξε, ακόμη ενεργός αλλά αβράβευτος, νικημένος απ’ τις χρόνιες παθήσεις του στα 81 του χρόνια.

Το High Infidelity της εβδομάδας του αφιερώνεται αυτόχρημα, με τις 10 πιο σημαδιακές, προσωπικές και προσωπικά αγαπημένες ταινίες της καριέρας του.

10. Murphy’s War (1971) του Peter Yates

Κάπου στη ζούγκλα, τις τελευταίες μέρες του Β’ Παγκοσμίου, ο μόνος επιζών από την επίθεση ενός υποβρυχίου ορκίζεται εκδίκηση και ξεκινά το δικό του πόλεμο. O Peter O’Toole είναι ολόκληρη η ταινία στο Murphy’s Law, μια δεξιών τόνων παραβολή για την απόλυτη αφοσίωση που φτάνει στα όρια του φανατισμόυ. Ο Yates, φρέσκος ακόμα απ’ την επιτυχία του Bullit ήθελε έναν ηθοποιό σαν τον McQueen για τα απαιτητικά του γυρίσματα. Η επιλογή του O’Toole έγινε αρχικά με φυσιογνωμικά κριτήρια, αλλά στην πραγματικότητα, στο πρόσωπό του ο σκηνοθέτης βρήκε περισσότερα απ’ όσα έψαχνε. Ο Murphy είναι ένα σαθρό κινηματογραφικό σχήμα, ένας μονοδιάστατος χαρακτήρας που απ’ το όνομα και μόνο ξέρεις ότι όλα θα του πάνε στραβά. O O’Toole είναι εδώ ένας (εμφανώς) πειραγμένος ηθοποιός που προσπαθεί να ερμηνεύσει νηφάλια ένα εξίσου πειραγμένο ιδεώδες. Η λογική έχει πάει περίπατο, πρωταγωνιστές και ανταγωνιστές επιλέγουν το θάνατο την ώρα που ο πλανήτης είναι έτοιμος επιτέλους να ηρεμήσει. Η ερμηνεία που δίνει ο O’Toole στον ήρωά του είναι αυτή που δίνει νόημα στην τελική αυτοθυσία. Σε μια ιστορία που κανείς δεν έχει ανάγκη να σωθεί, χάρη σ’ αυτόν σώζεται τουλάχιστον μια όχι και τόσο καλή ταινία.

9. The Stunt Man (1980) του Richard Rush

O O’Toole που στην ανάγκη έκανε αρκετά συχνά τον κασκαντέρ (το Murphy’s War ήταν ένα καλό παράδειγμα), καλείται εδώ να παίξει τον “κακό”, ένα σκηνοθέτη που βασανίζει τους ηθοποιούς του στα γυρίσματα μιας πολεμικής ταινίας. Ο ήρωας του τίτλου είναι ένας φυγάς που συμφωνεί να γίνει stunt man στις διαταγές του κι αφού αναστατώσει την παραγωγή με τις δημιουργικές παρεμβάσεις, αποφασίζει να δραπετεύσει για μια ακόμη φορά, αυτή τη φορά με την πρωταγωνίστρια. Θολώνοντας προκλητικά τα όρια μεταξύ πραγματικότητας και φαντασίας, ο ακριβοθώρητος μπι-μουβάς (sic) Richard Rush φτιάχνει εδώ την καλύτερη ταινία του. Υπερτονίζοντας μέσω της αφήγησης και μιας ευφάνταστα ευρηματικής κινηματογράφισης, την ανταγωνιστική σχέση των δύο βασικών χαρακτήρων σε πείθει ότι διακυβεύονται πολλά πιο σοβαρά απ’ όσα τελικά συμβαίνουν. Απόλυτα αρμοστό αν αναλογιστεί κανείς ότι ολόκληρο το Stunt Man παίζει σαν ντεμέκ φιλοσοφημένο σχόλιο πάνω στο κινηματογραφείν, με τον αλαζόνα O’Toole να υποδύεται το Θεό-σκηνοθέτη και τον Steve Railsback ένα αυτόβουλο πιόνι που τον φοβάται, μην μπορώντας να κατανοήσει το μεγάλο σχέδιό του.

8. Venus (2006) του Roger Michell

Το Venus είναι μια από εκείνες, τις όλο και πιο σπάνιες περιπτώσεις, που ένας ηθοποιός παίζει το είναι του. Κι όχι απλά αυτό, αλλά ολόκληρη η ταινία μοιάζει δομημένη πάνω σ’ αυτόν το είναι. Ο O’Toole όπως τα ‘παμε και παραπάνω, απώλεσε τα νιάτα και τα κάλλη του στη ζάλη του αλκοόλ. Εδώ υποδύεται έναν ηθοποιό που τα νοσταλγεί και τα λιμπίζεται όταν συναντά την Jodie Wittaker, που έρχεται να γηροκομήσει ένα φίλο του και θείο της. Δεν υπήρχε πιο κατάλληλη επιλογή για τον πρωταγωνιστικό ρόλο, κι ο O’Toole ανταποδίδει αβίαστα με μια απ’ τις καλύτερες ερμηνείες τις καριέρας του. Το Venus ξεκινά από σπιρτόζα κωμωδία με πρόφαση το χάσμα γενεών και εξελίσσεται σε ελεγεία που στοχάζεται την χαμένη ομορφιά. Όπως ορθά είχαν προφητεύσει τα μέσα της εποχής, αν και συμπαθέστατο φιλμ, όλοι θα το θυμούνται ως την τελευταία μεγάλη στιγμή του ηθοποιού στο σινεμά.

7. My Favorite Year (1982) του Richard Benjamin

Μοιάζουν αφύσικα πολλές οι φορές που ο O’Toole έπαιξε τον βετεράνο κινηματογραφάνθρωπο, σε πρωτοκλασσάτες μάλιστα παραγωγές. Είδαμε ήδη το Venus και το Stunt Man, έχουμε τώρα το εξαίσιο My Favorite Year, ακολουθούν κι άλλα… Στο ντεμπούτο του Richard Benjamin (που δυστυχώς δεν είχε συνέχεια στη σκηνοθετική του καριέρα), υποδύεται τον δυναμικό action-star  πολύ παλαιάς κοπής, Alan Swann (για τον οποίο η κοινή αίσθηση είναι ότι βασίζεται στον Erol Flynn). Ο Swann βρίσκεται καλεσμένος στην δημοφιλή εκπομπή ενός παλιού θαυμαστή του. Όλη η ταινία δομείται πάνω σ’ αυτή τη σχέση θαυμαστή-ειδώλου, με τον O’Toole να παίζει για μια ακόμη φορά λίγο-πολύ τον εαυτό του, ερμηνεύοντας την αλαζονεία παράλληλα με την ανασφάλεια, τον δυναμισμό του υπερήρωα κόντρα στον φόβο της ζωντανής μετάδοσης… Γενικά έναν κλασικό ηθοποιό σε πνευματική σύγχυση, ότι ακριβώς συνέβαινε και με τον ίδιο στις αρχές των 80’s. Η ταινία στάθηκε αναπάντεχο hit, γνωρίζοντας ακόμη και μια (αποτυχημένη) μεταφορά στο Broadway. Ο υπέροχα ντελιριακός της επίλογος δε, είναι ένα απ’ τα καλύτερα πράγματα που συνέβησαν στην καριέρα του.

6. Wings of Fame (1990) του Otakar Votocek

Ένας άσημος συγγραφέας δολοφονεί έναν ηθοποιό που του έκλεψε το τελευταίο του βιβλίο και το εξέδωσε σαν δικό του. Οι δύο τους συναντιούνται στη συνέχεια στον Παράδεισο, έναν απ’ τους πολλούς, όπου ο καθένας μπορεί να παραμένει για όσο διατηρείται η φήμη του στη Γη. Κάποιοι απ’ τους κατοίκους του, εν είδει παιχνιδιού, κερδίζουν κάθε τόσο την επιστροφή τους στα εγκόσμια. Ο O’Toole υποδύεται για μια ακόμη φορά τον υπερόπτη και βετεράνο σταρ. Μαζί με τον συμπρωταγωνιστή του (ο Colin Firth στις πρώιμες δόξες του) προσπαθούν να καταλάβουν τι γίνεται σε μια απ’ τις πιο περίεργες ταινίες της γεμάτης ιδιότροπα στόρι φιλμογραφίας του. Με την αντιπαράθεση και την αναπόφευκτη συμφιλίωση των δύο ανδρών, ο Τσέχος (που χάθηκε αυτή η ψυχή;) Otakar Votocek ψυχαναλύει στο θεατή όλα τα συνεπακόλουθα της εφήμερης φήμης. Κάπως σχηματικά είναι η αλήθεια, αφού ό,τι μένει τελικά απ’ τη σχέση των δύο ηρώων είναι μια απέραντη ματαιοδοξία, αλλά οι περιφεριακοί χαρακτήρες σε συνδυασμό με την εκκεντρική πλοκή καλλιεπούν ένα φιλμ μοναδικό, άκρατα ενδιαφέρον, εν τέλει αξέχαστο κι ανορθόδοξα διασκεδαστικό.

5. Lord Jim (1965) του Richard Brooks

Ο Brooks διασκευάζει την κλασική νουβέλα του Joseph Conrad, σε μια μεγαλόπνοη περιπέτεια που ακόμη θεωρείται μια απ’ τις μεγαλύτερες χολυγουντιανές αποτυχίες ever. Εντυπωσιακά locations, επική πλοκή και μια ερμηνεία, για την οποία ο ίδιος Ο’Toole δήλωσε αργότερα πως ήταν ο καλύτερός του ρόλος (δεν πρέπει να το πολυπίστευε πάντως, πρέπει να το είπε απλά για να υποστηρίξει την ταινία), δεν ήταν αρκετά για να πείσουν το κοινό της εποχής, που προτιμούσε  απ’ τον σκηνοθέτη ακόμη ένα θεατρικών καταβολών δράμα χαρακτήρων. Ό,τι κι αν είναι η ταινία, οι προθέσεις του Brooks δεδομένα παρεξηγήθηκαν. Το Lord Jim είναι μια αργόσυρτη ατμοσφαιρική ταινία, κομματάκι μπροστά απ’ την εποχή της, με την έννοια ότι – ειδικά το Hollywood – δεν ήταν ακόμη έτοιμο για ψυχολογικά trips στην ανθρώπινη ενδοχώρα. Η ταινία από το πρώτο καρέ προσπαθεί να απομονώσει τον ήρωα από τα πολλά που συμβαίνουν  γύρω του, και το πετυχαίνει με τους αλλοπρόσαλλους διαλόγους, που μόνο οριακά βγάζουν νόημα, και την αξιοποίηση της ζούγκλας της Καμπότζης ως εξωτερίκευση του συναισθηματικού του κόσμου. Ουσιαστικά εστιάζει στο ψυχολογικό φορτίο που κουβαλάει ο ήρωας ήδη από τις σελίδες του βιβλίου. Το ταξίδι του έχει κάτι (πολύ) απ’ την αποστολή του Λοχαγού Willard. Περιττό να πούμε ότι το “βασανισμένο” προφίλ του O’Toole ταίριαξε άψογα στον Lord Jim… Ιδιαίτερη μνεία τέλος, στην πολύ πρωτότυπη για την εποχή εικαστική άποψη της ταινίας. Ήταν ίσως το μόνο απ’ τα επιμέρους της που εκτιμήθηκε από κάποιους, πράγμα που επιβεβαιώνεται κι απ’ την διπλή υποψηφιότητά της στα BAFTA του 1966, για φωτογραφία και καλλιτεχνική διεύθυνση.

4. Ratatouille (2007) του Brad Bird

Αν και ως προείπαμε το Venus λογίζεται ως η τελευταία μεγάλη ερμηνεία του O’Toole στην μεγάλη οθόνη, προσωπικά δεν μπορώ να προσπεράσω το Ratatouille. Σε animation όρους ο Anton Ego είναι ρόλος καριέρας, ακόμη και για τον O’Toole. Μιλάμε για τον άνθρωπο που στην συνειδητοποίηση του τι σημαίνει η δημιουργία, σε έκανε να ντρέπεσαι που είσαι κριτικός. Η ουσία του Ratatouille (που θυμίζω δεν είναι ο ποντικός όπως συνηθίζουμε να τον λέμε στην Ελλάδα, αλλά το πιο νόστιμο και ταπεινό πιάτο του Remy) συνοψίζεται στην κριτική του Ego για το Gusteau’s που κλείνει. Εσωκλείεται δηλαδή στον ψύχραιμο μονόλογο του O’Toole, σε μια σκηνή που σήμανε την εποχή της ωριμότητας για την Pixar.

3. Becket (1964) του Peter Glenville και The Lion in Winter (1968) του Anthony Harvey

Για τις δύο ταινίες του Ερρίκου του Β’ τα ξαναλέγαμε και πρόσφατα. Μιας και το θέμα μας είναι ο O’Toole, να επισημάνουμε την άνεση του να ξεχωρίζει στα επιβλητικά ντεκόρ. Από τα πλονζέ του Becket μέχρι τον Τελευταίο Αυτοκράτορα και την Τροία, η σαιξπηρική του παιδεία και το έντονο παρουσιαστικό (ακόμη και τα φυσικά χρώματά του αντανακλούσαν λάμψη), του εξασφάλισαν μια μαγνητική παρουσία. Στις καθαρά δικές του ταινίες, ό,τι κι αν τον συνόδευε στο κάδρο δεν γινόταν να βρεις καλύτερο σημείο εστίασης από αυτόν.

2. The Ruling Class του Peter Medak

Αν το Wings of Fame ήταν μια φορά μυστήριο, τούτο δω είναι 14 όσοι κι οι Earl (κάτι σαν δόγηδες;), παραφιλολογικές οντότητες που ηγούνται του οίκου των Gurney. Βασισμένο στο ομότιτλο θεατρικό το Ruling Class είναι μια βιτριολική σάτιρα για τους Βρετανικούς θεσμούς, που στρέφεται ενάντια σε κάθε λογής άρχουσα τάξη. Ο Ο’Toole είναι τρομακτικά δοσμένος στο ρόλο ενός επικίνδυνου σχιζοφρενή που πότε πιστεύει πως είναι ο Ιησούς Χριστός και πότε ο Τζακ ο Αντεροβγάλτης. Ο ίδιος χαρακτηρίζει την ταινία “comedy with a tragic relief”, φράση ενδεικτική της ανατρεπτικής της διάθεσης. Αν ξεπεράσει κανείς τις θεατρικές καταβολές της, ανακαλύπτει την πιο μαύρη απ’ τις μαύρες κωμωδίες κι έναν ανεξάντλητο θησαυρό από ατάκες και βαθιά ειρωνικούς μονολόγους.

1. Lawrence of Arabia του David Lean

Το 1962 ο Lean κυκλοφορεί τον Λόρενς της Αραβίας (απ’ τις λίγες φορές που ελληνικός τίτλος ακούγεται τόσο όμορφος) για να γεννηθούν 3 θρύλοι.
Ο πρώτος ήταν του ίδιου του Τ.Ε. Lawrence, ενός Άγγλου αξιωματικού που κατάφερε να παίξει καθοριστικό ρόλο στο πολιτικό παρασκήνιο της Μ. Ανατολής Α’ Παγκοσμίου και του Μεσοπολέμου. Ή μήπως ενός γοητευτικού συγγραφέα που μέσα απ’ τις επιστολές του έγραψε τη δική του πολεμική Οδύσσεια και μετέφερε στη Δύση την εικόνα μιας εξωτικής Αραβίας… Ή τέλος ενός τυχοδιώκτη που η μοίρα του συνδέεται άρρηκτα με την αναδόμηση της ευρύτερης περιοχής της Μεσοποταμίας… Όπως και να ‘χει χάρη στην ταινία ο Lawrence, που κανονικά ελάχιστα θα αφορούσε οποιονδήποτε μη Βρετανό ή ιστοριολόγο, έγινε σημείο αναφοράς στην παγκόσμια κουλτούρα.
Ο δεύτερος είναι ο μύθος μιας 4ωρης ταινίας που ξεκίνησε χωρίς ουσιαστική πλοκή, σταρς και προοπτικές υπερθεάματος για να κατακτήσει την αιωνιότητα. Κι αυτό συνέβη κυρίως χάρη στη διορατικότητα του σκηνοθέτη της, να βρει τα μεγαλύτερα κάδρα στην ιστορία του σινεμά κάπου ανάμεσα στους αμμόλοφους της Β. Αφρικής. Παρένθεση: γενικά, πιστεύω και δεν πιστεύω στο κλισέ που λέει ότι οι ταινίες γίνανε για να τις βλέπεις στο πανί κι όχι στην τηλεόραση. Το δέχομαι με την έννοια ότι το σινεμά σαν χώρος είναι ο καλύτερος τρόπος να έρθεις σε επαφή με ένα έργο, αλλά τις καλύτερες ταινίες μου τις είδα πιτσιρικάς σε μια 14άρα Phillips (πράγμα που δεν το αλλάζω με τίποτα). Για το Lawrence όμως πρέπει να είναι κανείς κάθετος. Όντας περισσότερο εμπειρία παρά ταινία, δεν υπάρχει άλλος δρόμος εκτός από την αίθουσα για να το απολαύσει κανείς πραγματικά. Ακόμη και στην τηλεόραση παρ’ ολ’ αυτά, αν το πετύχεις σε κάποια απ’ τις δισεκατομμύρια επαναλήψεις, απ’ όποιο σημείο κι αν το ξεκινήσεις είναι νομίζω αδύνατο να μην απορροφηθείς.
Και τέλος είναι ο θρύλος ενός ηθοποιού, πράκτικα άγνωστου μέχρι τότε, που εμφανίστηκε από το πουθενά κι έδωσε πνοή σε έναν larger-than-life χαρακτήρα. Ο O’Toole έχει παίξει όπως είδαμε σταρς, σκηνοθέτες-Θεούς, Βασιλιάδες, τον ίδιο το Μεσσία, κανένας όμως δεν μπορεί να συγκριθεί με τον Lawrence. Ο ήρωας εδώ είναι τόσο μεγάλος, που σχεδόν αδυνατείς να πιστέψεις πως πρόκειται για βιογραφία. Ο O’Toole παλεύει με ένα ιδανικό πρότυπο, προικίζοντάς το στωικότητα και μια γήινη ομορφιά. Στα 20κάτι του έχει την άνεση αλλά και την τύχη να χτίσει ένα μυθικών διαστάσεων χαρακτήρα, που έπρεπε να χωρέσει και να ταιριάξει σε μια μυθικών αναλογιών ταινία. Η αναγνώριση (δυστυχώς εν τέλει) ήρθε πολύ νωρίς. Παρότι ήταν ένας εξαιρετικός ηθοποιός με σημαντική καριέρα, ήταν τόσο μεγάλη η σκιά που άφησε στην έρημο, που δεν κατάφερε ποτέ να βγει απ’ αυτήν. Γι’ αυτό ίσως κατέφυγε σε στιγμές ακόμη και στην τυποποίηση, γι’ αυτό και ο ρόλος του πρώην σταρ δεν το άφησε μέχρι τα βαθιά γεράματα. Ο Peter O’Toole, που χάρη στον Lawrence μοιάζει να ήταν εδώ για πάντα, ήταν μόλις 81 χρονών. Κι αν απ’ την άλλη βάλεις την βαριά εξάρτηση και τις ασθένειες που κουβαλούσε ήταν ένα θαύμα που τα έφτασε…